Türkiye Tarımında Maliyet Belirsizliği ve Ürün-Özel Maliyet Endeksi Taslağı

Öz

Türkiye tarımında maliyet belirsizlikleri, özellikle tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE) verilerinin ürün bazlı maliyet analizlerinde yeterince ayrıntılandırılmaması nedeniyle ciddi bir sorun olarak öne çıkmaktadır. Bu makale, Tarım-GFE alt kalemlerinden hareketle ürün-özel maliyet endeksi taslağı geliştirmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, mevcut literatürü inceleyerek veri eksikliklerinin maliyet hesaplamalarındaki etkilerini tartışmakta ve ürün-bazlı karar destek sistemleri için metodolojik öneriler sunmaktadır.

Giriş

Türkiye’de tarımsal üretim maliyetleri, hem iç piyasa hem de dış ticaret açısından stratejik öneme sahiptir. Ancak, girdi fiyatlarının hızlı artışı ve veri altyapısındaki yetersizlikler, çiftçilerin rasyonel planlama yapmasını ve politika yapıcıların doğru müdahalelerde bulunmasını zorlaştırmaktadır (OECD, 2024). Tarım-GFE, genel eğilimleri yansıtmakla birlikte ürün-özel maliyetleri ayrıştırmaya yeterli değildir. Bu nedenle, ürün-özel maliyet endeksi yaklaşımı, sektörde daha sağlıklı karar mekanizmaları için bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.

Literatür Taraması

Kıral ve Kasnakoğlu (2006), Türkiye’de tarımsal ürünler için maliyet hesaplamalarında standardize metodoloji eksikliğini vurgulamış, bütünleşik bir veri tabanı önerisinde bulunmuştur. OECD (2024) ise Türkiye’deki FADN benzeri çiftlik muhasebe sistemlerinin gönüllü katılım ve temsil sorunları nedeniyle güvenilirliğinin düşük olduğunu belirtmektedir. Avrupa Komisyonu’nun Türkiye Raporu (2023), tarım sayımı ve veri toplama stratejilerindeki gecikmeleri eleştirmekte, bu durumun maliyet hesaplamalarını daha da zorlaştırdığını göstermektedir.

Uluslararası literatürde, özellikle AB’nin Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (FADN) sistemi, ürün-özel maliyet endeksi uygulamaları için model teşkil etmektedir (FAO, 2022). Türkiye’nin mevcut Tarım-GFE verilerinden hareketle ürün-bazlı maliyet indeksleri geliştirmesi, AB ile uyum sürecinde de önemli katkılar sağlayacaktır.

Yöntem

Bu çalışmada, Tarım-GFE’nin 2025 yılı alt kalemleri temel alınarak (TÜİK, 2025), buğday, mısır, ayçiçeği ve süt için ürün-özel maliyet endeksi taslağı hazırlanmıştır. Kullanılan alt kalemler şunlardır:

Enerji ve yağlar
Gübre ve toprak düzenleyiciler
Yem
Veteriner harcamaları
Bakım ve onarım
Makine yatırımları

Her ürün için bu girdilerin üretim sürecindeki ağırlıkları literatürdeki teknik katsayılarla (Kasnakoğlu, 2006; FAO, 2022) eşleştirilmiş ve endeks taslağı geliştirilmiştir.

Bulgular: Ürün-Özel Maliyet Endeksi Taslağı

Girdi Kalemi	Buğday (%)	Mısır (%)	Ayçiçeği (%)	Süt (%)
Enerji ve yağlar	15	12	14	10
Gübre ve düzenleyiciler	35	30	28	5
Yem	5	8	6	45
Veteriner harcamaları	0	0	0	15
Bakım ve onarım	20	18	16	10
Makine yatırımları	25	32	36	15

Not: Bu tablo, literatür ve Tarım-GFE alt kalemlerinin dağılımına dayalı taslak bir endekstir. Gerçek oranlar, mikro düzeyde çiftlik muhasebe verisiyle doğrulanmalıdır.

Tartışma

Buğday ve mısırda maliyet baskısı gübre ve makine yatırımlarında, süt üretiminde ise yem ve veteriner hizmetlerinde yoğunlaşmaktadır.
Tarım-GFE’nin mevcut hali, bu ayrışmaları göstermemektedir. Ürün-özel endeks, destekleme politikalarının kural tabanlı ve şeffaf biçimde belirlenmesine olanak sağlar.
Açık veri ve FADN benzeri panel veriler olmadan bu taslakların sürdürülebilirliği sınırlıdır.

Sonuç

Türkiye tarımında maliyet belirsizliği, genel endekslerin ürün farklılıklarını maskelemesinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışma, Tarım-GFE alt kalemlerinden hareketle ürün-özel maliyet endeksi taslağı önermekte ve politika yapıcıların bu yaklaşımı dikkate alması gerektiğini savunmaktadır. Geliştirilecek ayrıntılı endeksler, hem çiftçilerin üretim planlaması hem de kamu destek mekanizmalarının etkinliği için kritik öneme sahiptir.

Kaynakça

Avrupa Komisyonu. (2023). Türkiye Raporu 2023 (SWD/2023/696). Avrupa Birliği Belgeleri.
FAO. (2022). Status of digital agriculture in Europe and Central Asia. FAO Regional Office.
Kıral, T., & Kasnakoğlu, H. (2006). Tarımsal ürünler için maliyet hesaplama metodolojisi ve veri tabanı rehberi. TEPGE Yayınları.
OECD. (2024). Estimates of support to agriculture – Türkiye 2024. OECD Publishing.
TÜİK. (2025). Tarım-GFE Bültenleri (Nisan, Mayıs, Haziran 2025). Türkiye İstatistik Kurumu.