2025 Nobel Kimya Ödülü, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından “metal-organik kafeslerin geliştirilmesi” için Japonya Kyoto Üniversitesi’nden Prof. Susumu Kitagawa, Avustralya Melbourne Üniversitesi’nden Prof. Richard Robson ve Amerika Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Omar M. Yaghi arasında eşit olarak paylaştırılmak üzere toplam 11 Milyon İsveç Kronu, üç bilim insanına verilmiştir. Kitagawa, Robson ve Yaghi yaptıkları bilimsel çalışmalar sonucunda, gazların ve diğer kimyasalların akabileceği geniş boşluklara sahip moleküler yapılar ürettiler. Metal-organik kafeslerden oluşan bu yapılar, çöl havasından su toplamak, karbondioksiti yakalamak, zehirli gazları depolamak veya kimyasal reaksiyonları katalize etmek için kullanılma imkanı sağlayabilecektir.
Nobel Kimya Kurulu Başkanı Heiner Linke, 2025 Nobel Kimya Ödülü için “Metal-organik kafesler muazzam bir potansiyele sahip ve yeni işlevlere sahip özel yapım malzemeler için daha önceden öngörülemeyen fırsatlar sunuyor” ifadesini kullanmıştır.
Profesör Omar M. Yaghi'nin laboratuvarından alınan örnekler, Almanya’nın Hamburg şehrinde bulunan European XFEL bilimsel araştırma merkezinde 2022 yılında incelendi. “Serial Femtosecond Crystallography” tekniğini uygulayan Yaghi ve çalışma arkadaşları, bu malzemelerin yapısı hakkında daha fazla bilgi edinmek için European XFEL’in sağlamakta olduğu bir yüksek teknoloji çıktısı olan üstün özellikli X-ışını Serbest Elektron Lazeri’ni kullandılar. Dünya genelindeki dağılımlarına bakıldığında; Almanya, İsviçre, İtalya, Amerika, Japonya, Kore ve Çin’de bulunan X-ışını dalgaboylu Serbest Elektron Lazerleri, atomik ölçekte (10-9 – 10-10 m boyutlarında) ve femtosaniye zaman dilimlerinde (10-15 saniye çözünürlükte) gerçekleşen doğa olaylarını inceleyerek; fiziksel, biyolojik, kimyasal vb. pekçok ultra-hızlı süreçlerin filmlerinin çekilebilmesine imkan sağlamaktadır.
Yaghi'nin araştırmasını yürüten European XFEL bilim insanı Katerina Dörner, “Araştırma Merkezimizde metal-organik kafesler gibi yeni bir alanı keşfetmek heyecan vericiydi, Omar Yaghi'nin ekibinin ileri düzey bilimsel çalışmaları için cihazımızı kullanmasından gurur duyuyoruz” ifadelerini kullanmıştır.
Diğer yandan, European XFEL Yönetim Kurulu Başkanı Thomas Feurer, “Nobel Ödülü, en küçük yapıların detaylı bir incelemesinin büyük önem taşıdığının kanıtıdır. European XFEL olarak bunun için oldukça donanımlıyız” ve “Bu yıl Kimya Nobel Ödülü sahiplerini kutluyoruz. Geçen yıl Nobel ödüllülerimizden birinin de kullandığı “Single Particles, Clusters and Biomolecules (SPB) & Serial Femtosecond Crystallography (SFX)” deneylerimiz, dünya çapında benzersiz araştırma fırsatları sunuyor” ifadelerini kullanmıştır.
Haberi Derleyen:
Doç.Dr. Bora KETENOĞLU
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Fizik Mühendisliği Bölümü
06100 Tandoğan, Ankara
e-posta: bketen@eng.ankara.edu.tr
English
German
Russian
Arabic
